Władza rodzicielska to szczególny obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad małoletnim dzieckiem, zobowiązani są do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw, jak wynika to wprost z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 95 k.r.o.). Jest jedną z najważniejszych instytucji prawych unormowanych w kodeksie, odgrywa istotną rolę w określeniu praw i obowiązków miedzy rodzicami a dziećmi. Oparte na naczelnej zasadzie prawa rodzinnego jaką jest zasada dobra dziecka. Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską z tego wynika, że rodzice reprezentują dziecko.
Rodzic może mieć pełną władzę rodzicielską bądź ograniczoną do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka, ale także może być w całości pozbawiony tej władzy. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską do jego pełnoletności. Natomiast z chwilą ukończenia 13. Roku życia dziecko nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dzięki temu może bez zgody rodzica zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Rodzice mają wychowywać dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską, kierować nim. Zobowiązani więc są do troszczenia się o jego fizyczny i duchowy rozwój, aby przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa. Należy tutaj wskazać, że władza rodzicielska ma charakter niezbywalny oraz niedziedziczny. Obowiązek ten powinien być wykonywany przez nich osobiście. Rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów niezależnie od władzy rodzicielskiej. Zatem nawet rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie traci prawa do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. W związku z tym rodzic ma prawo spotykać się, przebywać z dzieckiem w tym odwiedzać go w miejscu zamieszkania, zabierać poza miejsce stałego pobytu, rozmawiać przez telefon oraz komunikować się za pomocą innych środków.
Władza rodzicielska obejmuje pieczę nad dzieckiem, nad jego majątkiem oraz obowiązek jego wychowania wraz z poszanowaniem jego godności i praw. Piecza nad dzieckiem obejmuje w szczególności wychowanie dziecka, kierowanie dzieckiem, zapewnienie odpowiednich warunków bytowych, troskę o zdrowie i bezpieczeństwo. Na rodzicach spoczywa obowiązek zapewnienia dziecku odpowiednich warunków bytowych oraz starań o jego zdrowie psychiczne i fizyczne. Można tutaj wskazać, że nie istnieje hierarchia wyznaczająca prawa i obowiązki ważniejszych od innych, wszystkie pozostają na równej płaszczyźnie.
NARUSZENIA WŁADZY RODZICIELSKIEJ I WYNIKAJĄCE Z TEGO KONSEKWENCJE
Naruszenie któregokolwiek z nich stanowi naruszenie władzy co może prowadzić do powstania odpowiedzialności rodziców. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy wymaga tego dobro dziecka w sytuacji, gdy w rodzinie dochodziło do przemocy, rodzic sprawujący codzienną opiekę nad dzieckiem może złożyć wniosek o ograniczenie kontaktów drugiego rodzica z dzieckiem. Ponadto, jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd może zakazać ich utrzymywania. O pozbawieniu lub ograniczeniu opieki rodzicielskiej decyduje sąd, jeśli istnieją w tej sprawie wyraźne przesłanki. W takiej sytuacji sąd kieruje się najważniejszą zasadą prawa rodzinnego, jaką jest dobro dziecka. Pozbawienie lub ograniczenie tych praw może dotyczyć jednego lub obojga rodziców. W sytuacji, gdy rodzic lub rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka np. głodzenie, porzucenie, niepłacenie alimentów albo rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej np. stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej, nadużywanie alkoholu, zmuszanie dziecka do pracy, która wykracza ponad jego siły i możliwości. Kolejną przesłanką jest sytuacja, w której władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody np. pobyt rodzica w więzieniu, mieszkanie za granicą. Wszystkie te okoliczności powodują to, że rodzic traci możliwość podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka takich jak decydowaniu o jego miejscu zamieszkania, leczeniu, edukacji. W tej sytuacji rodzic pozbawiony praw rodzicielskich co do zasady zachowuje prawo do utrzymywania kontaktu z dzieckiem. Oznacza to, że nadal może się z synem lub córką spotykać chyba, że sąd mu tego zabroni. Zakazać kontaktów rodzica z dzieckiem może tylko sąd na mocy orzeczenia. Natomiast rodzic pozbawiony praw rodzicielskich jest nadal zobowiązany do utrzymywania swojego dziecka i jest zobowiązany do płacenia alimentów. Obowiązek ten obciąża matkę i ojca, którzy zostali wpisani w akcie urodzenia dziecka jako matka i ojciec. Wydatki na dziecko w zakresie obowiązku alimentacyjnego to w szczególności: wyżywienie, zakup odzieży, edukacja, leczenie, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, środki higieniczne. Wysokość alimentów jest uzależniona od dwóch przesłanek usprawiedliwionych kosztów utrzymania i wychowania dziecka oraz możliwości majątkowych i zarobkowych rodzica. Alimenty na dziecko należą się, dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Rodzice mają obowiązek dostarczać swojemu dziecku środki utrzymania i wychowania. Taki obowiązek istnieje, nawet jeśli dziecko ukończyło 18 lat, ale uczy się nadal i nie ma żadnych własnych źródeł dochodu. Rodzice mają obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka oraz prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów bez względu na ograniczenie władzy rodzicielskiej.
ELEMENTY KTÓRE WCHODZĄ W SKŁAD WŁADZY RODZICIELSKIEJ
Możemy wyróżnić elementy, które wchodzą w skład władzy rodzicielskiej mianowicie piecza nad dzieckiem, piecza nad jego majątkiem, reprezentacja. Rozważając te trzy płaszczyzny w skład pieczy nad dziećmi wchodzą mianowicie: wychowanie, kierowanie, troska o dziecko, ale również rozwój jego. Wychowanie określić można jako osobiste kształtowanie osobowości dziecka, kształtowanie postaw emocjonalnych, formowanie światopoglądu oraz systemu wartości natomiast odnosząc się do kierowania jest to decydowanie o środowisku w jakim będzie ono przebywać.
Określenie miejsca pobytu, regulowanie trybu życia nadzór nad jego zachowaniami wybór kierunku edukacji. Elementem istotnym jest troska i koordynacja rozwoju dziecka, a więc w skład tego wchodzi zapewnienie godnych warunków życia w szczególności warunków mieszkaniowych, ale również dostęp do niezbędnych przedmiotów, usuwanie zagrożeń życia i zdrowia. Wszystko to skłania się do zaspokojenia bieżących potrzeb życia codziennego. Dobro dziecka stanowi jedną z najcenniejszych wartości w życiu rodziny. Rodzice powinni tak sprawować władzę rodzicielską, aby wszystkie ich poczynania były zgodne z dobrem dziecka. Zarząd nad majątkiem odnosi się do decyzji jakie rodzic podejmuje w sprawach majątkowych małoletniego dziecka dokonywane jest to do momentu osiągnięcia pełnoletności. Kierować się tutaj muszą należytą starannością. Przez zarząd należy rozumieć czynności faktyczne, prawne, jak i procesowe, które wchodzą w skład majątku dziecka.
Reprezentacja dotyczy dokonywania czynności prawnych w imieniu dziecka, realizowanie tych czynności procesowych następuje z uwagi na fakt wyżej wspomniany – rodzice są przedstawicielami ustawowymi. Reprezentacja dziecka dotyczy różnych spraw sądowych, urzędowych, w których stroną jest małoletni. Do 13 roku życia dziecko nie ma żadnej zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że samodzielnie nie może zaciągać żadnych zobowiązań ani nabywać praw natomiast po przekroczeniu tego wieku małoletni zyskuje ograniczoną zdolność do czynności prawnych i może sam dokonywać czynności w drobnych i bieżących sprawach życia codziennego. Reprezentacja dziecka na zewnątrz może być skuteczna tylko w przypadku gdy rodzic posiada pełną władzę rodzicielska.
Podsumowując wszystkie te uprawnienia muszą być tak realizowane, aby były zgodne z dobrem dziecka. Należy wstawać, że prawa przysługujące rodzicom mogą być ograniczone w różnym zakresie bądź całkowicie odebrane na drodze sądowej.
Róża Zych
